(Tạp Ghi Trần
Thị Bông Giấy)
(Trích NHẬT NGUYỆT
BUỒN NHƯ NHAU Tập II)
Trong câu chuyện
một buổi tối cuối tuần tại nhà tôi có Lê
Đô, Nguyễn Văn Hóa và Lê Duy Linh. Lê Đô kể:
“Tôi đi đâu
cũng nghe nói đến Trần Nghi Hoàng và TTBG bằng
giọng điệu rất mạt sát thù ghét. Điều
đó làm cho tôi hiếu kỳ phải t́m đến tận
đây xem anh chị TNH & BG là ai? Khi biết rồi, tôi
nhận thấy dư luận quả là độc
địa. Những chuyện xấu không có th́ dựng cho
thành có, c̣n những cái tốt của người ta lại
cố t́nh bỏ quên đi.”
Lê Đô tiếp:
“Một bữa tôi
cầm tấm ảnh có dịp chụp chung tại nhà
chị Bông Giấy, đưa từng người xem.
Chẳng ai biết mặt chị Bông Giấy. Tôi mới hỏi,
đă không biết mặt, cũng không một lần tṛ
chuyện dù qua điện thoại, cớ sao thù ghét? Có
người đáp: ‘Ghét v́ thấy người khác ghét!’, có người bảo: ‘Ghét v́ bà ấy
hạ bệ tất cả những thần tượng
tôi từng say mê!’”
Lê Đô
cười, nói với hai người c̣n lại:
“Một
điều lạ là phía cá nhân chị Bông Giấy lại
rất lănh đạm; ai thương ai ghét, chị ấy
đều như không cần biết.”
[Khi c̣n ở VN, một
lần tôi theo mẹ tôi đến nhà một người
quen. Tại đây có cậu nhỏ 15 tuổi nổi
tiếng xem tướng người rất hay. Cậu
vừa từ ngoài bước vào, thấy tôi nơi pḥng
khách, bèn đến ngồi ở cái ghế đối
diện, yên lặng nh́n tôi. Tôi nghe khó chịu, bực
tức hỏi:
“Chị có ǵ mà em
nh́n chằm chằm vậy?”
Cậu trầm ngâm
một lát rồi đáp:
“Chị có nhiều
điểm làm cho em lưu tâm lắm. Em nh́n chị chỉ
v́ như thế.”
Đột nhiên, cậu
nói ào ào như người đang lên đồng, bày tỏ
những lời mà cả tôi lẫn mẹ tôi đều
ngạc nhiên, như thể cậu là đứa em ruột,
hiểu rơ tánh nết, cuộc đời tôi trên từng chi
tiết. Có một câu được cậu nhắc
đến hai lần là ít:
“Cái số chị sinh ra
để bị ghét. Nhiều người ghét chị
lắm, đàn ông cũng như đàn bà, luôn cả
người thân ruột thịt. Có khi chị chẳng làm
ǵ ai, cũng bị ghét. Có khi không mở miệng nói với
ai điều ǵ, vẫn bị ghét. Có khi chỉ thấy cái
dạng chị đi qua, người ta đủ sôi
ruột.”
Cậu tiếp:
“Dù vậy, chị
cũng được lắm người thương.
Người ta thương chị tự nhiên chứ không
phải do chị cầu mong điều ấy. Nhưng
thương hay ghét ǵ th́ chị cũng không cần màu mè làm
bộ. Nói rơ hơn là trước t́nh cảm
thương-ghét của kẻ khác, chị đều vô t́nh
không biết không hay.”]
Tôi nói:
“Tôi muốn hỏi
riêng anh Lê Đô, anh nghĩ sao về tôi sau khi đă giao
thiệp với tôi như hiện tại?”
Lê Đô thành
thật:
“Tôi thấy chị
là người đáng trọng. Nhất là lần chị
cho tôi xem hai cuốn video tapes, một quay buổi biểu diễn
cùa các học tṛ chị, một quay buổi ra mắt Một Truyện
Dài Không Có Tên, ư
nghĩ này càng mạnh mẽ trong tôi. Trước đám
đông, chị rất tự tin, nói năng mạch lạc
đủ sức thuyết phục kẻ khác. Trên văn
chương, ng̣i viết chị rất có ma lực lôi
cuốn con người. Đó là về cáí tài. C̣n về cái
đức, tôi nóí thật, chị là người phụ
nữ chân thành đến gần như tuyệt
đối. Anh Trần Nghi Hoàng phải may mắn lắm
mới gặp được người vợ như
chị. Tôi không thấy ai thương chồng bằng
chị. Thứ t́nh thương sâu kín, không phải
người đàn bà nào cũng có được đâu.”
Lê Đô
cười, nói tiếp:
“Tôi nói với
một anh bạn: Bây giờ ḿnh muốn nổi tiếng
đâu có ǵ khó. Cứ canh dịp ra mắt sách của ai
đó, cố mời cho được TTBG đi cùng.
Mọi người đang muốn biết mặt TTBG, t́m
đến chụp h́nh đăng báo, vô t́nh ḿnh cũng
trở nên nổi tiếng thôi! Anh bạn tôi gật
đầu: Có lư! Có lư!”
Tôi cười
buồn:
“Tôi không ngờ
lại bị ghét đến vậy. Có lẽ Trần Nghi
Hoàng cũng không bị ghét bằng tôi đâu, bằng
chứng là gặp Trần Nghi Hoàng, thiên hạ vẫn chào
mời kỹ lắm. Riêng tôi, giống như một
thứ hủi, ai cũng muốn xa lánh. Một lần trong
đám cưới em ruột Từ Hiếu Côn, cái bàn
tụi tôi ngồi, chỉ mỗi vợ chồng tôi và cô em
gái ở Paris qua chơi, ngoài ra chẳng ma nào dám ghé
đến. Cũng lần khác, tôi đùa, nói với Ngô
Tịnh Yên rằng tôi muốn đem chuông đi đấm
xứ người, nghĩa là muốn nhờ Ngô Tịnh
Yên xem có quán café nho nhỏ nào dưới Santa Ana,
hỏi mượn giùm để tôi tổ chức buổi
ra mắt tất cả các tác phẩm tôi từng xuất
bản. Vài ngày sau, Tịnh Yên gọi xuống trả
lời (tôi không biết cô ấy nói thật hay giả
vờ cho qua câu chuyện nhờ cậy): ‘Em đi hỏi vài
quán, nguời chủ nào khi nghe nói là buổi tổ chức
của TTBG cũng chối bai bải: Cho cô ấy
mượn để chúng nó tới đốt quán tôi à? Tịnh Yên nói thêm:
Chị
nổi tiếng đến cái độ ngay cả dân buôn
bán không màng ǵ đến chữ nghĩa cũng phải
sợ mà xa lánh.”
Cả Nguyễn
Văn Hóa và Lê Đô cùng đưa ra nhận định:
“Thiên hạ sợ
v́ ng̣i bút của chị.”
Tôi gật:
“Tôi biết. Ví
dụ có cô vợ một ông bác sĩ chuyên về óc
tiếng tăm ở San Jose, cháu ruột của nữ thi
sĩ Minh Đức Hoài Trinh, gọi đến xin cho hai
đứa con học đàn. Tṛ chuyện thế nào mà cô
đâm mến, tâm t́nh cho tôi nghe nhiều nỗi. Chừng
đọc sách tôi cô càng thêm mến. Từ đó cứ
ưa tâm sự với tôi mọi chuyện trong cuộc hôn
nhân gần như sắp đổ vỡ của cô
khởi đi từ cái tánh ưa thích lang chạ của ông chồng.
Nhưng bao giờ cũng thế, lúc dứt chuyện, cô
lại tḥng một câu: ‘Những ǵ em kể, chị đừng
ghi vào sách nhé!’ Thú thật, câu này tôi đă nghe dặn ḍ nhiều
lần từ các người lạ hay quen nào sau khi cùng tôi
tṛ chuyện. Chỉ có điểm kỳ cục là hầu như ai
cũng cứ ưa t́m đến để kể cho tôi
nghe chuyện ḷng của họ mà không cần biết tôi
nghĩ ǵ về họ. Nhiều khi nghe chán muốn chết
nhưng chỉ bởi cái tính lịch sự và cũng v́
những nỗi tin cẩn họ giao phó, tôi không nỡ
cắt. Cứ vậy mà phải lắng tai, trong khi đôi
mắt chăm chăm nh́n vào cái đồng hồ treo
tường, tiếc từng phút từng giây vùn vụt trôi
đi.”
Tôi cười:
“Ngay như ở
đây có một bà, chủ một tiệm sách, nhân buổi
tổ chức ǵ đó, đă hỏi một người
quen tôi: ‘Có TTBG đi dự không?’ Người này trả lời: ‘Có thể!’ Tức th́ bà kia la
lên bai bải: ‘Vậy tôi không đi đâu. Gặp TTBG để bà
ấy lôi đời tư tôi ra mà viết trong sách à?’ Anh bạn quen tôi
không dằn được tiếng chửi thề: ‘Mẹ kiếp!
Chị tưởng chị là ai mà TTBG thèm ghi tên chị vào
sách bà ấy?’”
Tôi tiếp, trong óc
thật sự có điều khinh bỉ:
“Cái khổ ở
chỗ, thiên hạ ai cũng tưởng ḿnh là cái rốn
của vũ trụ nên không biết rằng tôi đâu có phí
th́ giờ và giấy mực để nói về chuyện
tầm phào riêng tư của thiên hạ. Những tay
nổi tiếng cỡ Phạm Duy, Mai Thảo, hỏi
thử tôi có thèm viết chuyện t́nh ái lăng nhăng
năm vợ bảy con, mười lăm nhân t́nh bé
của các ông ấy không, nói ǵ các người vô danh
tiểu tốt?”
Suốt từ
đầu, Lê Duy Linh không bàn luận điều ǵ, bấy
giờ lên tiếng:
“Tác phẩm Một Truyện
Dài Không Có Tên chính là một thứ bút nghiệp của chị. Thiên
hạ ngày nay xa lánh chị từ đó.”
Tôi gật:
“Có lẽ! Nhưng
thử hỏi, tại sao chính anh không xa lánh tôi? Cả anh Lê
Đô và anh Hóa? Bằng chứng rằng ngay lúc này, ba
người đang ngồi ở nhà tôi tṛ chuyện.”
Lê Đô lắc
đầu:
“Tôi vẫn nghĩ
và nói với nhiều người rằng nếu ḿnh không
làm điều ǵ xấu th́ đâu có sợ phải giao
thiệp với TTBG. Hoặc nếu ḿnh có ǵ hay, BG sẽ
viết ra cái hay của ḿnh, tại sao phải sợ?
Họ đồng ư, nhưng bảo vẫn sợ.”
Tôi chuyển
đề tài:
“Nhà văn thường là người
rất cô đơn.
Một tác phẩm chào đời, đố ai
hiểu rơ tác giả muốn nói ǵ trong đó. Tôi không tin
tưởng các nhà phê b́nh là v́ thế. Theo tôi, với các tay
chuyên viết phê b́nh văn chương thi ca, nên đem d́m
xuống sông cho chết hết đi. Tại sao? Bởi
chẳng tay nào có thể tŕnh bày chính xác ư tưởng nhà
văn qua tác phẩm của họ, mà cứ nói theo cái đầu các tay ấy
nghĩ, đâm thành trật lất! C̣n
giả như có tay phê b́nh nào nói gần đúng ư tác giả
th́ chẳng qua tay ấy là bạn tác giả,
được nghe những lời tâm sự về tác
phẩm người ấy đang viết hay sắp
viết, thuỗng ngay ư tưởng làm của ḿnh, bài phê
b́nh lúc ấy mới tạm gọi là có phần chính xác.”
Tôi
cười :
“Đặc
biệt mặt thi ca, trong tôi, ư tưởng ‘đem các nhà phê b́nh d́m xuống sông cho
chết hết đi’ càng
thêm mănh liệt. Ví như cái anh Đỗ Quư Toàn, hay cái anh
Nguyễn Hưng Quốc, luôn cả anh chàng Cộng Sản
Trần Mạnh Hảo, đọc các cuốn phê b́nh thi ca
của họ, tôi chỉ muốn ph́ cười. Toàn
một lô ư tưởng làm dáng mà chẳng cho thấy chút nào
kiến thức về thi cả cả. Lại c̣n cái
chị Nguyễn Thị Thanh B́nh, tác giả Giọt Lệ Xé Hai bên
miền Đông, một lần gọi qua tôi, cho biết có
ư định viết phê b́nh toàn bộ thi ca Trần Nghi
Hoàng. Tôi nghe mà chán, chỉ đưa nhẹ một câu: ‘Tôi là vợ Trần Nghi Hoàng, sức
thẩm thấu văn chương thi ca cũng không
đến nỗi tệ, nhưng tôi phải nói thật,
chưa bao giờ dám mang ư tưởng phê b́nh thi ca Trần
Nghi Hoàng.’ Tôi
nói thêm với chị ta : ‘Trước
một bài thơ, độc giả chỉ có thể
nhận định đó là bài thơ hay, hoặc một
dúm chữ bị mạo nhận là thơ chứ
chẳng phải thơ’. V́ vậy, với bài thơ hay,
người ta chỉ cảm mà không cần phê phán.
Thi sĩ thật sự khi đặt bút lên trang giấy có
bao giờ nghĩ đến một ngày kia chữ nghĩa
của ḿnh sẽ bị đem ra mổ xẻ như
mổ heo mổ ḅ đâu. Nội ư nghĩ đó cũng
đủ làm chết đi hết mọi cảm hứng
thi ca của họ rồi!’ Chị ta nghe,
tịt ng̣i luôn, chẳng dám phê với b́nh ǵ nữa.”
Tôi
tiếp:
“Nhà văn nào th́ độc giả nấy.
Tầm cỡ đă định, giống như câu tục
ngữ tiền nào của
nấy, không sai chạy đâu
được. Vậy không nên bắt độc giả
phải hiểu tác phẩm được phê b́nh theo cái đầu của người phê
b́nh. Riêng độc giả ‘cỡ như tôi’,
khi đến với một tác phẩm văn
chương, trước hết là đến bằng chính
tâm cảm của ḿnh đối với tác phẩm, sau
nữa, t́m hiểu về tiểu sử tác giả
để biết thêm do từ hoàn cảnh gia đ́nh và xă
hội nào mà tác phẩm được viết. Chứ
không bao giờ tôi đọc các bài phê b́nh trước
rồi mới đọc tác phẩm được phê b́nh
sau.”
Trước
khuôn mặt có phần ngẩn ngơ của cả ba
người bạn, nụ cười tôi chuyển sang
phần khinh bỉ:
“Riêng
các tác phẩm văn chương, với tôi, bài Tựa
đóng vai tṛ khá quan trọng. Đó là cánh cửa
đầu tiên mở ra cho độc giả hiểu
được chủ ư tác giả trong nội dung câu
chuyện. Đọc sách ngoại quốc, thấy các tay
viết Tựa thường không phải tầm
thường trong kiến thức nhận định
văn học. Nhưng với văn chương VN,
điều này trở thành rất dở. Đa số nhà văn nhà thơ VN
thường không khỏi mắc cáí bệnh nhờ
người nổi tiếng viết Tựa cho tác phẩm
mới ra ḷ của ḿnh. Và các tay nổi tiếng VN thường
lại không có mấy kiến thức văn chương, hoặc nếu có th́ cũng không đủ thẳng thắn
để đặt bút đúng đắn trong
một bài Tựa về tác phẩm ḿnh đang
được (hay ‘bị’!) nhờ viết. V́ vậy các tay ấy luôn luôn viết láo, viết
nịnh cho khỏi mất ḷng kẻ nhờ cậy.
Cuối cùng, chỉ độc giả là bị lừa,
đọc bài Tựa và tác phẩm, thấy một trời
một vực cách xa nhau.”
Lê
Đô nhận xét :
“ Nói về ngạo khí, tôi thấy TTBG vượt xa
nhiều người, nhưng tôi lại thích như thế.”
Tôi
gật :
“Cảm ơn anh. Đó chính là điểm bất
hạnh của anh khi giữ ḷng cảm mến cho tôi. Tôi
xin kể các anh nghe chuyện này: Bà văn sĩ Lệ
Hằng, tác giả các câu chuyện t́nh yêu mang nhiều
dục tính lôi cuốn đám con gái mới lớn thập
niên 70 ở VN, tôi chưa từng gặp mặt, là bạn
thân của gia đ́nh một đứa học tṛ tôi. Có
lần tôi được cô học tṛ kể lại
lời bà ấy nhận xét: ‘TTBG là
một người cực kỳ kiêu ngạo’.
Nghe vậy, tôi nghĩ ngay đến bài tôi viết về
Đào Khanh, ông chồng cũ của bà ấy, đăng
trên Văn Uyển Số Mùa Đông 1990, trong có câu tôi nói
với ông Đào Khanh thế này: ‘Tôi thà
nh́n tác phẩm ḿnh bị d́m chết bởi các tay viết
đố kỵ khác chứ không thà được một
người có tŕnh độ thẩm thấu văn chương cỡ
như anh ngợi khen’. Đó
là khen mà cũng không thèm, nói ǵ viết phê b́nh tầm
bậy!”
Tôi
ngậm ngùi :
“Suốt cuộc
đời tôi, điểm thất bại không phải
ở chỗ tôi thiếu khả năng để làm
bất cứ điều ǵ ḿnh muốn, mà thất bại
chỉ bởi nẩy sinh từ nỗi cô đơn
của định mệnh ḿnh.
Ví như Schubert, thời niên thiếu đă tỏ ra là
một thiên tài âm nhạc nhưng hoàn cảnh sống
lại cơ cực quá. Nếu không gặp được
người bạn giàu có tên Spaul giúp giùm cho những tờ
giấy kẽ nhạc (thời ấy rất đắt),
liệu rằng ngày nay thế giới có được
những nhạc phẩm vĩ đại của Schubert
lưu lại hay không? Khi viết bài Schubert cho Văn
Uyển Mùa Xuân 1996, thời gian Trần Nghi Hoàng vừa
mới bỏ đi, tôi ngậm ngùi cho chính ḿnh không ít. Cuộc đời tôi đă thực sự
‘thiếu một bàn tay đưa ra cho ḿnh tờ giấy
kẽ nhạc’. Tôi không dám bảo tôi
là thiên tài ǵ cả, nhưng nào ai biết khả năng tôi
c̣n cao đến cỡ nào nếu như tôi gặp
được người có ḷng như Schubert đă
gặp Spaul? Nói điều này không phải rằng tôi
phủ nhận tất cả những ǵ Trần Nghi Hoàng
đối với tôi kể từ ngày tôi cầm cây
viết, nhưng thật sự, những ǵ Trần Nghi
Hoàng làm chỉ nẩy sinh từ một t́nh thương và
bổn phận bắt buộc trong t́nh chồng vợ nhiều hơn là
từ sự thấm cảm
tự nhiên của một người xa lạ nh́n ra và
ngưỡng mộ được khả năng hăn
hữu của người kia.”
Tôi tiếp, điệu ngạo
mạn :
“Khi ở lớp tuổi hai mươi, tôi c̣n mong có
bạn, mong bạn hiểu ḿnh; nhưng đến ngần
này tuổi th́ tôi khẳng
định không cần ai hiểu nữa.
Ngay cả đó là người mẹ
và hai đứa con, tôi vô cùng yêu dấu. Nếu họ có
hiểu sai về tôi, tôi cũng chẳng cần phân
giải, nói ǵ bá nhân bá bao tử?”
Và
tôi kết luận, cái cười không che giấu
điều khinh thị:
“Bởi vậy các anh đừng ngạc nhiên nếu
một ngày thấy TTBG quay lưng, không tiếp giao cùng các
anh nữa. Không phải tôi muốn làm thế mà bởi v́ sẽ có lúc các anh không thoát được
dư luận để có thể đánh mất đi cái
nh́n đứng đắn về tôi. Trong
trường hợp đó, tại sao tôi lại muốn duy
tŕ một sự giao thiệp mà căn bản không
đặt trên nền tảng thực sự hiểu
biết giữa những người trong cuộc? Suốt
đời, tôi luôn luôn chủ trương là một good
person cho tất cả mọi người, hơn là một
nice person cho một số kẻ nào đó;
tôi thà làm điều ‘phụ
người’ để giữ vững bản
chất riêng, c̣n hơn ‘a dua theo
người’ để nhận lấy tiếng
hăo là ‘được
người thương’!”
[]